جعبه سیاه تصادفات | این تیپ‌های شخصیتی، بیشتر در معرض تصادف هستند
به گزارش همشهری آنلاین، دکتر سید حمید رضا هدایتی، متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی در یادداشتی درباره نقش غیرقابل انکار بیماری‌های روانپزشکی در بروز حوادث رانندگی نوشت: حتما داستان ناپدید شدن اسرار آمیز هواپیمای بویینگ ۷۷۷ مالزی در ۸ مارس ۲۰۱۴ را شنیده‌اید همان پرواز شرکت هواپیمایی مالزی که با ۲۳۹ نفر مسافر تبعه ۱۴ کشور جهان عازم پکن بود اما به دلیل نامعلومی پس ازتغییر مسیر، تماس آن با رادار قطع و ناپدید شد.
این حادثه باعث شد تا بزرگترین جستجوی تاریخ کلید زده شود و حداقل ۲۶ کشور جهان در این کاوش همکاری کنند، اما پس از سالها مشخص شده که خلبان افسرده این پرواز، به دلیل مشکلات خانوادگی و جدایی از همسر علاوه بر آسیب به خود، عده‌ای بیگناه را نیز به کام مرگ کشانده است.
بی‌گمان؛ این گونه حوادث تلنگری است به سیاستگذاران حوزه حمل و نقل، از هوایی گرفته تا زمینی، ریلی و دریایی که در زمینه اختلالات روانپزشکی در رانندگان و خلبانان و دریانوردان توجهی ویژه داشته تا از به وجود آمدن ضایعات جبران‌ناپذیر جلوگیری کند.
در این روزهای پایانی سال ۱۴۰۳ از کلان برنامه وزارت بهداشت؛ پویش نه به تصادف، همان برنامه‌ای که شاید لازم بود سال‌های پیشین با یک عزمی ملی به آن پرداخته شود، زیاد می‌شنویم. از آنجا که «هرکسی از ظن خود شد یار من» با حضور یک جراح در مسند وزارت بهداشت و برساخت‌های ذهنی، نوع جهان بینی و نگاه حرفه‌ای او به ابعاد مختلف سلامت انسان، این موقعیت پیش آمده تا نگاهی عمیق به مقوله حوادث ترافیکی داشته باشیم و در این راستا به عوامل پیدا و پنهان آن بپردازیم.
نویسندگان و سیاستگذاران حوزه سلامت همیشه مصرف الکل، بیماری‌ها (دیابت، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، صرع) و واکنش‌های نامطلوب دارویی را از جمله عوامل خطر برای تصادفات جاده‌ای مطرح کردند اما به بیماری‌های روانپزشکی که از عوامل مهم خطر برای تصادفات جاده‌ای هستند، کمتر پرداخته شده است. بسیاری از اختلالات روانپزشکی می‌توانند منجر به اختلال در سطح عملکرد شناختی و اجرایی مورد نیاز برای رانندگی ایمن شده و داروهای مورد استفاده برای درمان آنها نیز به طور بالقوه می‌توانند باعث اختلال در ادراک، پردازش اطلاعات و فعالیت کلی روانی حرکتی شوند.
گرچه مطالعات پژوهشی در مقیاس بزرگ با کنترل‌های همسان با سن، به منظور تعیین اثرات شرایط مختلف بر آمادگی برای رانندگی کمتر موجود بوده و انجام آنها به فوریت مورد نیاز است اما مطالعات در دسترس نشان داده می‌دهد رانندگانی که با مشکلاتی در سلامت روان مواجهند، شرایط خطر بیشتری برای درگیر شدن در تصادفات را دارند.
بررسی‌های سیستماتیک اخیر تلاش کردند تا آنچه که در مورد رانندگی برای افراد مبتلا به اختلالات سلامت روان شناخته شده را مورد بررسی قرار دهند. در این باره گزارش شده که بخش بزرگی از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، حتی زمانی که با داروهای ضد روان‌پریشی تثبیت شده‌اند، برای رانندگی مناسب نیستند. در بین بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی، بدون توجه به مصرف دارو، سطوح بالاتری از خواب آلودگی هنگام رانندگی مشاهده شده و علاوه بر این، بیماران افسرده در مقایسه با گروه شاهد، زمان واکنش‌های مناسب، فرمان‌پذیری کندتر و تعداد بیشتری از تصادفات اتومبیل را دارند. از نظر آماری نیز نرخ تصادف بالاتری در افراد مبتلا به اختلال شخصیت و در گروه اختلالات نورتیک در مقایسه با گروه‌های کنترل شناسایی شده است.
رابطه تیپ‌های شخصیتی و تصادف
مطالعات نشان داده‌اند که برخی تیپ‌های شخصیتی، بیشتر در معرض تصادفات رانندگی قرار دارند که بر اساس مدل‌های روان‌شناختی، تیپ‌های شخصیتی زیر بیشترین ارتباط را با تصادفات دارند:
۱. افراد با نمره بالا در تکانشگری و عصبانیت که معمولاً در تیپ شخصیتی برونگرا یا نوروتیک دیده می‌شود. این افراد سریع تصمیم می‌گیرند، بدون فکر واکنش نشان می‌دهند و به خطرات احتمالی کمتر توجه می‌کنند، آنها شبیه کودکان نمی‌توانند پیامدهای کارها را پیش‌بینی کنند.
۲. افراد با ویژگی ریسک‌پذیری و عدم خودکنترلی که در تیپ شخصیتی روان‌پریش‌گرایی یا تیپ شخصیتی A بیشتر دیده می‌شود. این افراد همیشه احساس ناامنی و عقب افتادگی دارند و همواره در صدد جبران گذشته هستند. رقابت جویی شدیدی دارند و با جاه طلبی و روحیه‌ای تهاجمی به استقبال خطر می‌روند. این رانندگان قوانین را کمتر رعایت می‌کنند، با سرعت‌های غیرمجاز رانندگی می‌کنند و احتمال بیشتری دارد که در تصادف‌های شدید درگیر شوند.
۳. افراد با نمره بالا در هیجان‌خواهی که معمولاً در تیپ شخصیتی برونگرا دیده می‌شود. گرچه محیط اثر بسزایی در شکل‌گیری برونگرایی افراد دارد اما برونگرایی ریشه واضحی در ژنتیک دارد. مطالعات نشان داده افراد برونگرا تحرک پذیرترند و معمولا تمایل به ابراز وجود در جوامع دارند به همین دلیل مانورهای پرخطر رانندگی در این افراد بیش از دیگران دیده می‌شود.
۴. افراد با نمره بالا در اضطراب و استرس که در تیپ شخصیتی نوروتیک بیشتر دیده می‌شود. روان رنجوری یا نوروتیسیزم از صفات شخصیتی است که مبتلایان به آن اوضاع عادی را تهدیدآمیز و ناکامی‌های کوچک را فاجعه تلقی می‌کنند. جالب توجه این که خشن بودن، دقت‌های افراطی و در برخی موارد نوعی وسواس در این شخصیت‌ها دیده می‌شود که ممکن است در موقعیت‌های استرس‌زا باعث تصمیم‌های اشتباه شده، حواس‌پرتی ایجاد کند یا باعث واکنش‌های نامناسب افراد در شرایط سخت شود.
۵. افراد با نمره پایین در وجدان‌گرایی که معمولا در اختلال شخصیت ضداجتماعی دیده می‌شود. این اختلال شخصیت که در اواخر نوجوانی بروز می‌کند، الگویی از تعرض به حقوق دیگران، عدم توجه به هنجارهای اجتماعی، عدم همدلی با دیگران و همچنین وجدان ناچیز در پیامدهای منفی اعمال خود را بهمراه دارد. این افراد عاشق هیجان و رانندگی پرسرعت هستند و رفتارهای پرخطر انجام می‌دهند و ممکن است پس از آسیب به دیگران در تصادفات از کمک به مجروحین نیز سرباز زده و از محل حادثه فرار کنند. این افراد مسئولیت‌پذیری کمتری را نشان داده و تمایل به بی‌نظمی و پیروی نکردن از قوانین در رانندگی دارند. آنها بیشتر درگیر تصادفات شدید می‌شوند و ممکن است فجایع اجتماعی بسیاری را ایجاد کنند.
راهکار
برای کاهش تصادفات در افرادی که دارای تیپ شخصیتی پرخطر (مثل تکانشی‌ها، هیجان‌خواه‌ها و افراد پرخاشگر) هستند، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
الف. آموزش‌های خاص بر اساس تیپ شخصیتی
برای افراد تکانشی و ریسک‌پذیر: آموزش‌هایی که تمرکز بر کنترل هیجانات و افزایش خودکنترلی دارند، مثل تمرینات ذهن‌آگاهی (Mindfulness) یا تکنیک‌های تصمیم‌گیری منطقی می‌تواند موثر باشد.
برای افراد استرسی و مضطرب: آموزش‌هایی درباره‌ی مدیریت اضطراب در موقعیت‌های رانندگی، مانند تمرینات تنفسی و تمرین‌های شناختی – رفتاری برای کاهش استرس لازم است.
ب. تغییر محیط رانندگی برای کاهش هیجان‌خواهی
کاهش وسوسه رانندگی پرسرعت از طریق طراحی جاده‌هایی که سرعت بالا را نامطلوب می‌کنند (مثلاً استفاده از پیچ‌ها و سرعت‌گیرهای منطقی) و ایجاد مسیرهای ویژه برای رانندگانی که به دنبال هیجان رانندگی هستند (مانند پیست‌های مسابقه‌ای قانونی).
ج. مداخلات روان‌شناختی و انگیزشی
مشاوره‌های روان‌شناسی ترافیک برای افرادی که بارها تخلف کرده‌اند و تولید برنامه‌های انگیزشی برای تغییر نگرش افراد پرخطر نسبت به ایمنی رانندگی، مانند نمایش فیلم‌های واقعی از پیامدهای تصادفات کاملا ضروری می‌باشد.
د. افزایش آگاهی عمومی از تأثیر شخصیت در رانندگی
آگاهی‌بخشی درباره اینکه برخی ویژگی‌های شخصیتی، مانند هیجان‌خواهی یا عصبانیت، می‌توانند احتمال تصادف را افزایش دهند و تشویق به انجام تست‌های شخصیت‌شناسی رانندگی و دریافت توصیه‌های خاص بر اساس نتیجه تست بسیار کاربردی و اثربخش است.
با توجه به یافته‌های فوق، ارزیابی هر بیمار مبتلا به اختلالات روانپزشکی برای تعیین اینکه آیا بیمار برای رانندگی مناسب است یا خیر، اهمیت دارد تا خطر تصادفات ترافیکی جاده‌ای کاهشی شود. اما، نکته مهم اینجاست که آیا روانپزشکان و روانشناسان، آمادگی بیماران خود را برای رانندگی ارزیابی می‌کنند یا خیر؟
گزارش‌ها حاکی از آن است که انطباق ضعیفی با استانداردها در میان پزشکان ارزیابی‌کننده آن با دستورالعمل‌های استاندارد وجود دارد اگرچه، هیچ ارزیابی واحدی وجود ندارد که بتوان به‌طور دقیق توانایی رانندگی افراد مبتلا به بیماری‌های روانپزشکی را پیش‌بینی کرد، اما توصیه می‌شود یکسری روش‌های ارزیابی شامل ارزیابی‌های پزشکی و کاردرمانی، تست‌های روان‌شناختی، ارزیابی در جاده و تست‌های شبیه‌ساز رانندگی خودرو برای رسیدن به نتیجه‌ای در مورد آمادگی برای رانندگی استفاده شود. بر این اساس نیاز آشکاری به تهیه دستورالعمل‌های آموزشی برای کمک به روانپزشکان و روانشناسان در تصمیم‌گیری در مورد آمادگی رانندگی برای بیماران وجود دارد.
امید که در این ماه مبارک رمضان و در آستانه سال جدید خورشیدی، غبار مرگ و رنج و بیماری بر دل‌های مهربان ایرانیان ننشیند و هیچ تصادفی در این کهن بوم پارسی ثبت نگردد.
