همشهری آنلاین – گروه سیاسی: شورای راهبری روابط خارجی آمریکا در گزارشی با اشاره به صلح حماس و اسرائیل در شرم‌الشیخ نوشت:
در اواخر روز ۹ اکتبر، کابینه اسرائیل رسما طرح‌هایی برای آتش‌بس با حماس تصویب کرد و فرآیند صلح غزه را آغاز کرد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد که این اقدام مرحله اول برنامه صلح ۲۰ ماده‌ای کاخ سفید است که هفته گذشته رونمایی شده بود. قطر، که نقش کلیدی در میانجیگری دارد، این تحولات را تایید کرده است، همان‌طور که مقامات اسرائیلی و حماس نیز این موضوع را تایید کرده‌اند.
پس از توقف درگیری‌ها توسط هر دو طرف، حماس آزادسازی تمام گروگان‌های زنده خود را آغاز کرد. در مقابل، اسرائیل شروع به آزادسازی صدها زندانی فلسطینی کرده است. ترامپ پس از آزادی گروگان‌ها، در سخنرانی خود در کنست اسرائیل اعلام کرد که جنگ «به پایان رسیده است»، اگرچه سایر مقامات کاخ سفید و کارشناسان به شکننده بودن این آتش‌بس اشاره کرده‌اند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اظهار داشت که این توافق «دروازه‌ای به سوی گسترش تاریخی صلح در منطقه ما باز می‌کند»، در حالی که غازی حمد، عضو ارشد دفتر سیاسی حماس، گفت که این گروه پس از اتمام مرحله تبادل گروگان‌ها و زندانیان، «پاسخ‌های خود» را برای تعهد به آتش‌بس تعیین خواهد کرد.
مقامات بیش از ۲۰ کشور روز دوشنبه در شرم‌الشیخ مصر گرد هم آمدند تا راه را برای صلح در غزه هموار کنند، هرچند هیچ نماینده‌ای از اسرائیل یا حماس در این نشست حضور نداشت.
حرکت به سمت آتش‌بس پس از روزها مذاکرات فشرده بین اسرائیل و حماس در مصر و با شرکای اروپایی و عربی در پاریس صورت گرفت. این توافق در پی دومین سالگرد جنگ، که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ با حمله حماس به جنوب اسرائیل از غزه آغاز شد، به دست آمد. در این حمله، حدود هزار و ۲۰۰ نفر توسط نیروهای حماس کشته شدند و ۲۵۱ نفر به گروگان گرفته شدند. اسرائیل با یک حمله نظامی بزرگ پاسخ داد که طبق داده‌های وزارت بهداشت غزه تحت کنترل حماس، بیش از ۶۷ هزار فلسطینی را کشته است.
دو طرف پیش‌تر دو بار در نوامبر ۲۰۲۳ و مارس ۲۰۲۵ تلاش کردند آتش‌بس را حفظ کنند، اما هر دو تلاش با شکست مواجه شد. کارشناسان هشدار می‌دهند که موانع همچنان باقی است، اما حمایت گسترده بین‌المللی از این تلاش اخیر، خوش‌بینی بیشتری ایجاد کرده است.
استیون کوک، کارشناس خاورمیانه در شورای روابط خارجی، نوشت که طرح جدید «شرایط سختی برای حماس و اسرائیل» تعیین کرده است. چندین مورد از این شرایط مدت‌هاست که موضوع اختلاف بین دو طرف بوده‌اند. او افزود: اینکه آیا این به پایان جنگ منجر می‌شود، همچنان سوالی باز است.
در ادامه به جزئیات برنامه صلح بیست‌ماده‌ای پرداخته شده است.
اسرائیل و حماس تاکنون به چه چیزهایی توافق کرده‌اند؟
آتش‌بس: اسرائیل و حماس توافق کردند که درگیری‌ها را متوقف کنند. این آتش‌بس اولیه روز جمعه پس از تصویب رسمی توافق توسط کابینه اسرائیل در روز قبل اجرایی شد. طرح صلح ترامپ این را به این صورت ترسیم کرده است که «تمامی عملیات‌های نظامی، از جمله بمباران هوایی و توپخانه‌ای، متوقف خواهد شد و خطوط جبهه ثابت باقی خواهد ماند.»
اقدامات نظامی اسرائیل در غزه تا لحظه آتش‌بس شدت گرفته بود. از زمان برقراری آتش‌بس، فلسطینی‌ها به صورت گسترده به شهر غزه بازگشته‌اند، پس از آنکه سخنگوی نظامی اسرائیل اعلام کرد بازگشت به پرجمعیت‌ترین شهر سابق این منطقه امن است.
کاهش حضور نظامی: ارتش اسرائیل، معروف به نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF)، توافق کرده است که نیروهای خود را تا خطی که ۵۳ درصد از این منطقه را تحت کنترل نگه می‌دارد، عقب بکشد. کاخ سفید نقشه‌ای از نوار غزه منتشر کرده که نشان می‌دهد این اولین مرحله از ۳ مرحله خروج اسرائیل خواهد بود.
طرح کاخ سفید نشان می‌دهد که خروج‌های بعدی به حدود ۴۰ درصد و ۱۵ درصد از قلمرو غزه خواهد رسید. مرحله نهایی یک حریم امنیتی را حفظ می‌کند تا زمانی که غزه از هرگونه «تهدید تروریستی بازسازی‌شده» ایمن شود. در تاریخ ۱۰ اکتبر، استیو ویتکاف، فرستاده آمریکا، در پستی در رسانه‌های اجتماعی تاکید کرد که نیروهای اسرائیلی مرحله اول خروج را به پایان رسانده‌اند.
آزادی گروگان‌ها و زندانیان: بیست گروگانی که هنوز زنده هستند و در اکتبر ۲۰۲۳ ربوده شده بودند، صبح دوشنبه به اسرائیل بازگردانده شدند. حماس هنوز اجساد ۲۸ گروگان فوت‌شده را که در اختیار دارد، آزاد نکرده است. حماس اعلام کرد که روز دوشنبه اجساد ۴ گروگان را تحویل خواهد داد، اما زمان‌بندی بازگشت آنها نامشخص است. از ۲۵۱ گروگان گرفته‌شده توسط حماس، ۱۴۷ نفر در توافق‌های قبلی آزاد یا مبادله شدند. ۸ نفر از آزادشدگان فوت کرده بودند و اجساد ۴۱ نفر دیگر پیش‌تر توسط اسرائیل برگردانده شده بود.
در بخشی از این تبادل، اسرائیل آزادسازی ۲۵۰ زندانی فلسطینی که در حال گذراندن حبس ابد در اسرائیل هستند و همچنین هزار و ۷۰۰ بازداشتی از غزه را آغاز کرده است. اولین اتوبوس‌های حامل زندانیان فلسطینی روز دوشنبه به کرانه باختری و غزه رسیدند. اسرائیل همچنین برای هر گروگان اسرائیلی که دریافت می‌کند، اجساد پانزده فلسطینی را تحویل خواهد داد. چندین چهره سیاسی برجسته در فهرست آزادی گنجانده نشدند.
افزایش ارسال کمک‌ها: طرح کاخ سفید می‌گوید که کمک کامل بدون دخالت به غزه ارسال خواهد شد، که به گفته ترامپ به معنای ۶۰۰ کامیون حامل کمک در روز است. این شامل «بازسازی زیرساخت‌ها (آب، برق، فاضلاب)، بازسازی بیمارستان‌ها و نانوایی‌ها، و ورود تجهیزات لازم برای حذف آوار و بازگشایی جاده‌ها» می‌شود.
گروه‌های امدادی هشدار داده‌اند که این منطقه با ادامه درگیری‌ها با بحران انسانی رو به رشدی مواجه است. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که بیمارستان‌های غزه در نقطه فروپاشی هستند—۹۴ درصد آنها آسیب دیده یا کاملا ویران شده‌اند و تجهیزات در حال کمبود است. سیستم جهانی نظارت بر گرسنگی مورد حمایت سازمان ملل، سیستم طبقه‌بندی یکپارچه امنیت غذایی، اعلام کرده است که در غزه یک قحطی کاملا انسان‌ساخته وجود دارد و بر نیاز به احیای کمک‌ها تاکید کرده است.
اسرائیل ادعا کرده که حماس تلاش‌های امدادی را تضعیف کرده و به شدت قحطی دادن را که به گفته آنها بر اساس داده‌های حماس و فرآیندی دستکاری شده است، رد کرده است.
سازمان ملل روز یکشنبه گزارش داد که پیشرفت در زمینه کمک‌رسانی در این منطقه «به خوبی در جریان است». دفتر امور بشردوستانه سازمان ملل گزارش داد که اقلامی مانند روغن پخت‌وپز برای اولین بار در ماه‌ها وارد شده است. مقامات سازمان ملل گفتند که کمک‌ها هنوز کمتر از آن چیزی است که برای رفع بحران انسانی گسترده نیاز است.
استقرار نیروها: گذرگاه رفح با مصر برای ارسال کمک‌ها بازگشایی شده است، که مقامات اروپایی آن را تایید کرده‌اند، در حالی که حضور محدود نیروهای اسرائیلی در آنجا باقی مانده است. ایالات متحده همچنین ۲۰۰ سرباز به اسرائیل اعزام می‌کند تا بر آتش‌بس نظارت کرده و به ارسال کمک‌ها کمک کنند. مقامات می‌گویند هیچ نیروی آمریکایی مستقیما در داخل غزه مستقر نخواهد شد.
گام بعدی چیست؟
ترامپ روز دوشنبه به مقامات بیش از دوجین کشور در کنفرانس صلح غزه در مصر پیوست تا جزئیات بیشتری را بررسی کند. دفتر نتانیاهو اعلام کرد که او به دلیل تعطیلات یهودی در این نشست شرکت نکرد.
در درازمدت، طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ تصریح می‌کند که هیچ فلسطینی‌ای به زور نظامی مجبور به ترک غزه نخواهد شد و اسرائیل موافقت کرده است که نوار غزه را اشغال یا ضمیمه نکند. این طرح می‌گوید که این منطقه «برای منفعت مردم غزه که بیش از حد رنج کشیده‌اند، بازسازی خواهد شد». در عین حال، غزه باید یک «منطقه عاری از تروریسم و رادیکالیسم» باشد که «تهدیدی برای همسایگانش ایجاد نکند».
در آینده نزدیک‌تر، طرح ۲۰ ماده‌ای شامل مجموعه‌ای از تلاش‌های مختلف است.
تثبیت: ایالات متحده و شرکای عربی و بین‌المللی دیگر برای تشکیل نیروی ثبات بین‌المللی (ISF) همکاری خواهند کرد تا فورا در غزه برای امنیت در طول انتقال از جنگ به حاکمیت صلح‌آمیز مستقر شوند. نیروی ثبات بین‌المللی همچنین نیروهای پلیس فلسطینی تاییدشده را آموزش می‌دهد و از آنها حمایت می‌کند. این طرح قصد دارد که ارتش اسرائیل به تدریج قلمرو اشغالی غزه را به نیروی ثبات بین‌المللی واگذار کند، در حالی که ارتش اسرائیل نیروهای خود را عقب می‌کشد.
حاکمیت: در همان زمان، غزه به «حاکمیت موقت انتقالی یک کمیته فلسطینی تکنوکرات و غیرسیاسی» منتقل خواهد شد که تحت یک هیئت بین‌المللی به رهبری ترامپ فعالیت خواهد کرد. تنها عضو دیگر این هیئت که تاکنون به طور عمومی اعلام شده، تونی بلر، نخست‌وزیر سابق بریتانیا، است که نقشی مرکزی اما هنوز تعریف‌نشده خواهد داشت. «هیئت صلح»، همان‌طور که ترامپ آن را می‌نامد، قصد دارد چارچوبی تعیین کند و بر بودجه بازسازی غزه نظارت کند. تشکیلات خودگردان فلسطینی (PA)، نهاد حاکم بر کرانه باختری، همزمان برنامه اصلاحی را برای آماده‌سازی حاکمیت بر این منطقه آغاز خواهد کرد.
خلع سلاح: یک گروه ناظر مستقل بر خلع سلاح غزه نظارت خواهد کرد، شامل غیرفعال‌سازی دائمی سلاح‌ها «خارج از استفاده» و طرح «خرید و جمع‌آوری» با بودجه جهانی. تمام «زیرساخت‌های نظامی، تروریستی و تهاجمی» نابود خواهد شد، شرطی که حماس پیش‌تر آن را رد کرده و انتظار می‌رود که در برابر آن مقاومت کند.
اصلاحات اقتصادی: تیمی از کارشناسان برای تدوین برنامه توسعه اقتصادی برای بازسازی و احیای اقتصادی غزه تشکیل خواهد شد. آنها همچنین امیدوارند که یک منطقه اقتصادی ویژه با نرخ‌های تعرفه‌ای و دسترسی ترجیحی (که با کشورهای شرکت‌کننده مذاکره خواهد شد) ایجاد کنند. این طرح صلح به صراحت به مقدار یا منابع بودجه برای بازسازی این منطقه آسیب‌دیده نپرداخته است، اما بانک جهانی اوایل امسال تخمین زد که این کار بیش از ۵۰ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. این طرح به «طرح‌های سرمایه‌گذاری هوشمندانه و ایده‌های توسعه نوآورانه» برای «ایجاد شغل، فرصت و امید» برای غزه اشاره می‌کند، بدون اینکه جزئیات بیشتری ارائه دهد.
مذاکرات بر سر مجموعه بعدی جزئیات ادامه خواهد یافت، در حالی که ناظران مراقب هستند تا ببینند آیا مرحله اول پایدار خواهد ماند.
در درازمدت، طرح کاخ سفید می‌گوید که تشکیلات خودگردان در نهایت پس از اصلاحات، حاکمیت نوار غزه را بر عهده خواهد گرفت. این طرح ادعا می‌کند که شرکای منطقه‌ای تضمین خواهند کرد که حماس و جناح‌های آن از جزئیات این طرح پیروی کرده و تهدیدی برای منطقه ایجاد نخواهند کرد، اگرچه جزئیات بیشتری در مورد چگونگی این کار ارائه نشده است. همچنین یک «فرآیند گفت‌وگوی بین‌ادیانی» برای «تلاش برای تغییر ذهنیت‌ها و روایت‌های فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها»، که مدت‌هاست با یکدیگر اختلاف دارند، در مورد «مزایای صلح» وجود خواهد داشت.
نقطه نهایی در این طرح صلح این است که ایالات متحده گفت‌وگویی بین اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی برای توافق بر سر یک افق سیاسی «برای همزیستی صلح‌آمیز و مرفه» برقرار کند.
الیوت آبرامز، پژوهشگر ارشد شورای روابط خارجی در امور خاورمیانه، به شورای روابط خارجی گفت: مرحله اول این طرح صلح آسان است، ولی وقتی توجه جهانی پس از توقف درگیری‌ها کاهش یابد، این مسائل لاینحل به همان اندازه که در دهه‌های گذشته دشوار بوده‌اند، حل‌نشدنی خواهند بود.
چشم‌انداز صلح در غزه چیست؟
بر اساس این طرح، حماس در آینده نقشی در حاکمیت نخواهد داشت، اما اگر با همزیستی صلح‌آمیز موافقت کنند، به اعضای آن عفو پیشنهاد خواهد شد یا امکان خروج امن از منطقه برایشان فراهم شود. این گروه، که از سال ۲۰۰۷ غزه را اداره کرده است، به شدت با پیشنهادهای خلع سلاح دائمی یا واگذاری قدرت مخالف بوده است. اسرائیل نیز مدت‌هاست که این شرایط را خواستار شده است. حماس پیش‌تر گفته بود تا زمانی که دولت فلسطینی به رسمیت شناخته نشود، خلع سلاح نخواهد کرد. آبرامز گفت: موفقیت در درازمدت به این بستگی دارد که حماس از مبارزه خود برای نابودی اسرائیل از طریق آنچه آنها مقاومت مسلحانه می‌نامند و ایالات متحده تروریسم می‌خواند، دست بکشد.
مهم است که این طرح ایجاد یک دولت فلسطینی، هدف دیرینه تشکیلات خودگردان و سازمان آزادی‌بخش فلسطین (PLO)، را تضمین نمی‌کند. این طرح امکان آن را تصدیق می‌کند و می‌گوید که تنها پس از اصلاح تشکیلات خودگردان و بازسازی غزه، یک مسیر معتبر به سوی خودمختاری و دولت فلسطینی” وجود خواهد داشت، که به عنوان آرمان مردم فلسطین به رسمیت شناخته شده است.
اسرائیل به طور کامل با این طرح موافقت کرده است، اما بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر، با نقش‌آفرینی تشکیلات خودگردان در حاکمیت غزه مخالفت کرده است. کارشناسان معتقدند که چندین عضو تندرو در کابینه او نیز احتمالا با برخی از مفاد مراحل بعدی مخالفت خواهند کرد، و برخی از آنها همین حالا هم این مفاد را محکوم کرده‌اند.
استیون کوک گفت: هیچ تمایلی برای راه‌حل دو کشوری در میان اسرائیلی‌هایی که پس از ۷ اکتبر به این نتیجه رسیده‌اند که فلسطینی‌ها نمی‌خواهند در کنار آنها در صلح زندگی کنند، وجود ندارد. در واقع، آخرین نظرسنجی‌های محلی نشان می‌دهد که اکثریت رو به رشدی از پاسخ‌دهندگان یهودی و عرب اسرائیلی با راه‌حل دو کشوری مخالف هستند. در عین حال، اکثریت اسرائیلی‌ها—۶۶ درصد، که نسبت به سال گذشته ۱۳ درصد افزایش یافته—معتقدند که زمان پایان جنگ فرا رسیده است.
