خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: روستای زرگر، یکی از روستاهای منحصربه‌فرد استان قزوین است که در بخش شهرستان آبیک قرار دارد، این روستا به‌واسطه زبان خاص مردمش، یعنی زبان رومانو، شهرتی فراتر از مرزهای محلی پیدا کرده است.
زبان رومانو که ریشه‌هایی در زبان‌های اروپایی دارد، توسط اهالی زرگر به‌صورت روزمره استفاده می‌شود و همین ویژگی، آنها را از دیگر روستاهای ایران متمایز کرده است.
برخی پژوهشگران معتقدند که مردم زرگر از نسل مهاجران اروپایی هستند که در دوره‌های مختلف تاریخی به ایران آمده‌اند و روایت‌هایی وجود دارد که آنها را به سربازان مهاجر یا کولی‌های اروپایی نسبت می‌دهد اما با این حال، هویت ملی و ایرانی اهالی زرگر کاملاً حفظ شده و آنها خود را بخشی از فرهنگ ایرانی می‌دانند.
مزارع ذرت افق متفاوت سبز رنگی را به منظره نسبت داده با این حال با جستجوهایی که داشتم تصاویر دل انگیزتری در ذهنم نقش بسته بود و در نهایت تابلو فرعی به سمت راست که روی آن نوشته شده بود «زرگر» و باز هم مزارع ذرت.
جستجوها تصاویری از روستایی با خانه‌های گلی می‌داد که مردم در آن با لباس‌های محلی رنگارنگ تردد داشتند و اغلب خانه‌ها گِلی بود اما فضای اکنون که تقریباً در ابتدای روستا هستیم بیشتر خانه‌ها ویلایی است، شاید هم مسیر را اشتباه آمده‌ایم یا حداقل تا روستا فاصله داریم، از اولین عابری که می‌بینیم جویا می‌شویم که آیا روستا زرگر اینجاست؟ پاسخ‌ها مثبت است.
در جستجوی آن خانه‌های گلی و فضای روستایی چرخی در روستا می‌زنیم و تقریباً هیچ، هیچ چیز شبیه عکس‌های رنگ و لعابدار نیست، اغلب خانه‌های ویلایی با متراژ بالای حیات هستند و بجای کوچه همه‌جا خیابان است.
طولی نمی‌کشد آقای نسبتاً میانسالی می‌آید و خود را شورای روستا معرفی می‌کند و در مقابل درخواست ما مبنی بر اطلاعات پایه‌ای درخصوص روستا می‌گوید که شغل بیشتر مردم روستا کشاورزی و دامداری است و معمولات محصولاتی از قبیل جو، ذرت و گندم کشت می‌شود.
تصویر واقعی زرگر؛ فراتر از خانه‌های گلی و لباس‌های رنگارنگ
وی اضافه می‌کند: روستا هیچگونه جلوه خاصی ندارد و برخلاف تصاویر اینترنتی اینجا خبری از خانه‌های پلکانی گلی نیست و فرهنگ مردم نیز تفاوتی با فرهنگ‌های دیگر ندارد خود ما هم اطلاعات مکتوبی و معتبری از تاریخچه روستا نداریم اما مهمترین مسئله زبان و گویش مردم است که مشابه آن تنها در ایتالیا پیدا می‌شود و برخی وجود چنین گویشی را به جنگ جهانی و مهاجرت ایتالیایی‌ها به ایران می‌دانند اما اطلاعات موثقی نیست و مردم هم نمی‌دانند که روایت دقیق دقیقاً چه روایتی است بااین حال از این گونه نایاب زبان برخی معتقدند که این زبان در برخی مناطق شیراز و اصفهان نیز وجود دارد و افراد انگشت شماری در این مناطق به زبان رومانو صحبت می‌کنند.
کیومرث زرگر مطرح می‌کند: در روستا زرگر ۲۵۰ خانوار و جمعیتی بالغ بر هزار و ۵۰۰ نفر زندگی می‌کنند و علت شهرت روستا مربوط به گویش آن است.
نوشتار زبان رومانو شبیه لاتین است
وی ادامه می‌دهد: نوشتار زبان رومانو شبیه لاتین بوده و به فارسی نمی‌توان آن را نوشت چراکه برخی از حروف کاربردی در این زبان بسیار متفاوت است مثلاً چیزی بین حرف «ک» و «گ» است که با لاتین بهتر ادا می‌شود.
برای خوش‌آمد گویی جملاتی را منعقد می‌کند که ما از آن چیزی متوجه نمی‌شویم اما بین حروف و کلمات برخی کلمات آشناتر بنظر می‌رسند کلماتی که ریشه ترکی دارند.
آقای مختار زرگر از دیگر اهالی روستاست که به جمع ما ملحق شده به فردی که گویا برادر اوست چیزهای متفاوتی می‌گوید و زمانی که متوجه تعجب ما می‌شود با لبخند می‌گوید که ما اگر بخواهیم چیزهایی بگوییم که دیگران متوجه نشوند اغلب از زبان رومانو استفاده می‌کنیم، اغلب اهالی روستا به این زبان مسلط هستند و بچه‌ها نیز این زبان را آموخته‌اند اما معمولاً فارسی صحبت می‌کنند.
وی می‌گوید: افرادی که از هلند آمده بودند خیلی مسلط‌تر به این زبان حرف می‌زدند و گاهاً می‌گویند که مناطقی از کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه نیز به این زبان مسلط هستند و در شیراز و شهریار نیز اشخاصی هستند که به این زبان مسلط هستند.
از صحبت‌های مردم متوجه می‌شویم کسی اطلاعات دقیقی از پیشینه روستا ندارد اما دین و مذهب مردم اینجا اسلام و شیعه است و در فرهنگ و رسوم نیز توضیح و تشریح متفاوت و مجزایی وجود ندارد مگر در شمارش اعداد؛ در شمارش اعداد عددها تا ۱۰ شمرده می‌شوند و بجای یازده عدد ۱۰ در کنار عدد یک تلفظ و خوانش می‌شود و عددهای بعدی نیز به همین گونه است.
علت اینکه در بین صحبت‌ها گاهاً کلمات ترکی یا حتی کوردی شنیده می‌شود به سبب سکونت افراد با لهجه‌های کوردی و ترکی است که حالا این لهجه‌ها و گویش‌ها با زبان رومانو ادغام شده است و این گویش رومانویی در واقع اکنون به شکل ساده‌تری نسبت به گذشته بیان می‌شود.
سراغ یکی از مادران روستایی می‌رویم و از دختر او می‌خواهیم به زبان زرگری از مادر خود درخصوص روستا بپرسد اما باز هم اطلاعات دقیق و متفاوتی دستمان را نمی‌گیرد، حاج خانم از معادل کلمات فارسی و رومانو می‌گوید و درخصوص رسومات نیز مطرح می‌کند که مراسم نوروز و چهارشنبه سوری همان شکل امروزی را دارد اما در مراسم عروسی ۱۰ روز پیش از روز عروسی مراسم جشن و پایکوبی به راه است و شب یلدا نیز خوراکی‌های یلدایی در مجمع قرار می‌گیرد و در این روستا غذای متفاوت و ویژه‌ای وجود ندارد و ماهم مانند بیشتر مردم غذا تهیه و طبخ می‌کنیم.
در ادامه به زبان خود برایمان لالایی می‌خواند، صدایش برای لالایی بغض آلود است و در میان خواندن به گریه هم تبدیل می‌شود از بین لالایی‌اش متوجه نام‌هایی مانند حسین و ابوالفضل می‌شوم که از محتوا چنین بنظر می‌رسد که عزیزی گمشده یا رفته است پس از اتمام لالایی مادر اشک‌های خود را پاک می‌کند از او می‌خواهم درخصوص ترجمه هم صحبت کند اما نمی‌تواند لالایی را به زبان فارسی ترجمه کند.
از او می‌پرسم حسین و ابوالفضل چه کسانی هستند؟ بغض بار دیگر به سراغش می‌آید و می‌گوید این لالایی برای فرزند و نوه‌ام است از اینجا رفتند و اکنون در شهرستان آبیک زندگی می‌کنند و این لالایی در واقع راهی برای رفع دلتنگی است.
چشمان بادامی و رنگی؛ نشانه‌هایی از ریشه‌های مهاجرتی
سراغ بچه‌های تعطیل شده از مدرسه می‌رویم، نکته قابل توجه دیگر چهره‌های متفاوت است اغلب چشمانی بادامی و رنگی دارند و ساختار چهره‌ها برخی ویژگی‌های خاص دارد، بچه‌ها هم از چند کلمه رومانویی که معنای آن خوش آمد گویی و تشکر است استفاده می‌کنند و می‌گویند که در خانه نیز اغلب افراد خانواده زرگری صحبت می‌کنند و آنها هم تا حدودی به این زبان مسلط هستند.
ابوالفضل زرگر، معلمی که در حوزه گویش و زبان روستا زرگر تحقیقاتی انجام داده اما براین باور است که در اطلاعات به دست آمده هم قطعیت وجود ندارد در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: از اطلاعات تاریخی دیگر چنین بنظر می‌رسد که خاستگاه اصلی این زبان روم‌ها در جنوب شرقی آسیا است، البته برخی این خاستگاه را به بخش‌هایی از هندوستان و برخی هم به قسمت‌هایی از چین و ژاپن متصل می‌کنند اما آنچه کلیت دارد این است که جنوب شرقی آسیا خاستگاه اصلی روم‌ها بوده و پیشه و هنر اصلی آنها آهنگری و زرگری بوده است.
وی ادامه می‌دهد: در پی بررسی‌های تاریخی درباره مهاجرت روم‌ها، جنگ‌های جهانی به عنوان یکی از عوامل اصلی این جابه‌جایی‌ها مطرح می‌شود. در دوران وقوع این جنگ‌ها، کشورهای درگیر با بحران‌های گسترده در حوزه ساخت‌وساز و معماری مواجه بودند و همین امر موجب شد تا از مناطق مختلف، به‌ویژه مستعمرات بریتانیا در جنوب شرقی آسیا، نیروهایی برای حرفه‌هایی چون آهنگری، زرگری و معماری به بریتانیای سابق مهاجرت کنند.
وی می‌گوید: برخی از زرگرها که امروزه در جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کنند، ادعا دارند که از اروپا آمده‌اند؛ ادعایی که با توجه به تقسیمات جغرافیایی آن زمان صحیح بوده اما در تقسیمات فعلی، این مناطق جزو جنوب شرقی آسیا محسوب می‌شوند، همچنین گروهی از مهاجران به ایتالیا رفتند و در حوزه‌های زرگری و معماری مشغول شدند، بخشی از این افراد پس از مدتی به وطن بازگشتند، اما برخی دیگر در همان کشور ماندگار شدند و برای سکونت، زمین‌هایی را اشغال کردند.
این محقق ابراز می‌کند: در آن دوران، بسیاری از مهاجران در کشورهای اروپایی از بیان هویت رومی خود اِبا داشتند و حتی از صحبت به زبان مادری خود پرهیز می‌کردند که این موضوع به مرور زمان موجب فراموشی این زبان شد، با این حال، در روستای زرگر ایران، زبان رومی همچنان حفظ شده و به عنوان میراثی زنده در میان مردم پابرجا مانده است.
زرگر تصریح می‌کند: نقل می‌شود که نادرشاه گروهی از این مردم را به ایران آورد، زمین‌هایی در اختیارشان قرار داد و آنان را از خدمت سربازی و پرداخت مالیات معاف کرد و این حمایت‌ها سبب شد تا روم‌ها بدون ترس از بیان هویت خود، در ادارات دولتی مشغول به کار شوند و زندگی جدیدی را در ایران آغاز کنند.
رومانو؛ زبان کهن زرگرها با ریشه هند و اروپایی و ثبت جهانی در یونسکو
وی ادامه می‌دهد: مهاجرت زرگرها به ایران به حدود ۶۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و این گروه قومی که در ابتدا در روستای زرگر شهرستان آبیک استان قزوین سکونت داشتند، امروزه در شهرهایی چون اشتهارد، میانه، خوی، اردبیل، شیراز و اهواز نیز پراکنده شده‌اند.
وی یادآور شد: با این حال، تنها اهالی روستای زرگر هستند که همچنان به زبان رومانو، به‌صورت مدون، کامل و با رعایت نکات دستوری، تکلم می‌کنند.
وی خاطر نشان کرد: زبان رومانو که در یونسکو ثبت شده و دارای شماره ایزو بین‌المللی است، نباید با عنوان «زبان زرگری» شناخته شود و این اشتباه رایج به دلیل هم‌نامی روستا و نام خانوادگی زرگرها در میان مردم شکل گرفته است، در حالی که زبان مورد استفاده، رومانو نام دارد.
وی اضافه می‌کند: زبان رومانو دارای ساختار دستوری خاصی است و آنچه در میان عموم به عنوان «زبان زرگری» شناخته می‌شود، در واقع همین ساختار زبانی رومانو است که در روستای زرگر حفظ شده است.
وی می‌گوید: این زبان ریشه در هند و اروپایی دارد و در مقاله‌ای مفصل به شماره ۳۲ مجله یونسکو به بررسی زبان رومانو پرداخته و شماره ایزو رسمی برای آن صادر شده است و قواعد زبان رومانو بسیار پیچیده، شنیدنی و پرمحتواست و در مقایسه با زبان فارسی و دیگر زبان‌ها، ساختار غنی‌تری دارد و همین پیچیدگی موجب شده یادگیری این زبان برای افراد غیر بومی دشوار و زمان‌بر باشد.
روستای زرگر را با ابهام و علامت سوال‌های متفاوت از تاریخ این منطقه و زبان متفاوت آن ترک می‌کنیم، اما آنچه که به زیبایی این قصه می‌افزاید تفاوت دلپذیری است که در جای جای این سرزمین وجود دارد و به زعم وجود تفاوت، این رنگ وحدت است که چشم نوازی می‌کند.
