خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – بهرام قربانپور: سن ما که قد نمی‌دهد، اما چیزهای زیادی از میرزا شنیده‌ایم؛ هر کسی یک پرده از آن روزها که نسل به نسل و سینه به سینه به گوشش رسیده برای ما روایت می‌کند، از میرزا و یارانش می‌گوید، از جنگل، از مقاومت، از وطن پرستی از «روایت جنگل» می‌گوید.
ماجراهای «روایت جنگل»
روایت جنگل داستان مردمانی است که یک قرن پیش در چنین روزهایی به سوگ قهرمانی نشستند که آوازه آزادمردی، مبارزه و وطن پرستیش به آن سوی مرزها رسیده است.
در اغلب کشورها و ملت‌ها افراد و سیاسیون به دنبال قهرمان سازی و اسطوره سازی هستند اما ایران فقط در یک استان خود گیلان، قهرمانان و مفاخری را در خود دیده و پرورانده که هر کدام از آنها می‌توانند به تنهایی منشأ اثر معنوی و تحولی باشند اما نکته تأمل برانگیز اینکه آنها قهرمان نداشته خودشان را به گونه‌ای معرفی و باورسازی می‌کنند که برای نسل حاضر الگو می‌شود و از این طرف ما نمی‌توانیم قهرمانان واقعی خودمان را به خوبی «معرفی» کنیم و یا به قولی قهرمان شناسی کنیم.
شناخت ابعاد مختلف نهضت جنگل و شخصیت میرزا کوچک جنگلی نیاز ضروری جامعه امروز بوده که در یک قرن اخیر نسبت به آن غفلت شده است.
برگردیم به خانه میرزا، جایی که در آن میرزا یونس فرزند میرزا بزرگ خان (از ملاکان و بزرگان شهر رشت) در سال ۱۲۵۷ خورشیدی در محله قدیمی استاد سرای شهر رشت متولد شد. میرزا از مبارزان مشروطه‌خواه ایران که با هدف آزادی کشور از چنگال بیگانه، نهضت جنگل را پایه ریزی و رهبری کرد، بود.
طلبه‌ای که پوتین پوشید
بزرگ مردی که نسل جوان و نوجوان امروز کمتر از دلاور مردی ها و مجاهدت‌های وی شنیده و می‌داند، اسطوره‌ای که تمام تلاش خود را برای آزادی ایران از نفوذ قوای روس و انگلیس به کار گرفت. درس آزادگی، مبارزه و رهایی از استعمار و استبداد، میرزا را از کلاس درس اجتهاد و روحانیت بلند کرد و به جای قلم به دست گرفتن، اسلحه به دست گرفت و روانه مبارزه با ظلم و ستم شد.
آرمان مشروطه خواهی و رهایی از استبداد، میرزا را به تبعید کشاند اما تبعید هم نتوانست او را از آرمانش دور کند و بعد از تبعید با اشتیاق و عطش بیشتری به مبارزه با استعمار و استکبار آمد و پرچم مبارزه را بر فراز جنگل‌های گیلان برافراشت.
اگرچه عمر ۴۳ ساله میرزا کوچک جنگلی، صرف مبارزه با استبداد و استعمار و تقویت روحیه ملی‌گرایی، به ویژه در میان جوانان سپری شد و شکست نهضت جنگل و شهادت میرزا، پایانی بر این مبارزه بود؛ اما نام کوچک جنگلی به‌عنوان مردی وطن‌پرست و مدافع آزادی در تاریخ ایران زمین جاودانه شد موضوعی که کمتر به نسل امروز انتقال داده شده است.
قهرمان سازی تا قهرمان شناسی
«مجید رحمانی» محقق و پژوهشگر گیلانی که تلاش‌های مطالعاتی زیادی برای نهضت جنگل و واکاوی شخصیت میرزا انجام داده است، می‌گوید: در دوره‌ای که قهرمانان پوشالی و ساختگی و همچنین ضد قهرمانان پدید می آیند باید قهرمانان واقعی چون روحانی شهید میرزا کوچک خان جنگلی را به جامعه شناساند.
میرزا کوچک «قهرمان» واقعی و تمام عیار ایران است که نتوانستیم به خوبی و در خور شأن این روحانی مبارز آزادی خواه به آن بپردازیم و متأسفانه قهرمانان ساختگی پررنگ‌تر از قهرمانان واقعی در جامعه دیده می‌شوند.
بیش از نیم قرن گمنامی «میرزا» در دوره سیاه رژیم منحوس پهلوی کافی نبود که حتی مخالفان این مبارز نستوه دست به تحریف شخصیت معنوی میرزا زدند، آنها حتی از نام میرزا واهمه داشتند چه رسد به مرام و مسلک این سردار.
آوازه «جنگل» به واسطه یونس استادسرایی به آن سوی مرزها رسید و همین موضوع مخالفان این جبهه مردمی و شخصیت میرزا را بیشتر نگران می‌کرد تا جایی که پس از گذشت سال‌ها از «نهضت جنگل»، همچنان نام «میرزا» پیکره استبداد را به لرزه در می‌آورد.
میرزا مشعل دار محور مقاومت
این محقق گیلانی با تکیه بر این فرضیه تمثیلی که هیچ گاه خورشید پشت ابر نمی‌ماند؛ تحریف‌های ناجوانمردانه و دور از انصاف علیه میرزا را زوال پذیر دانست و گفت: شخصیت میرزا برگرفته از یک مکتب ملی و مذهبی است و با این تحریف‌ها و دروغ پردازی‌ها خدشه دار نمی‌شود.
جریان سازی نهضت جنگل اگر چه در یک وقفه یک سده ای آمیخته با زور، تزویر، فریب و نیرنگ خاموش مانده بود اما حالا دوباره شعله‌های آن افروخته شده، شعله‌هایی که در مسیر تندباد انقلاب اسلامی و محور مقاومت قرار دارد و تا ریشه‌های جهل، نادانی، زور، تجاوز، ظلم، کودک کشی، نسل کشی و غارت گری را نسوزاند، آرام نمی‌گیرد، بدون شک مسیر انقلاب اسلامی و محور مقاومت نشأت گرفته از دل جنگل بوده و اگر امروز همچنان خون مقاومت در رگ‌های محور مقاومت جاری و ساری است به واسطه جوشش خون میرزا کوچک خان جنگلی است و گویا میرزا دارد مشعل داری می‌کند.
به گفته رحمانی، «روایت جنگل» باید به قدری برنده، اثرگذار و عامه پسند گفته شود تا مردم بیشتر میرزا را بشناسند و از خدمات ارزشمندش به ایران و این سرزمین مطلع شوند.
میرزا جانباز مشروطه
ساخت یک اثر هنری و رسانه‌ای ماندگار در وصف میرزا کوچک خان که از تولد تا شهادت این بزرگمرد را روایت کند، نیازمند واکاوی شخصیت سردار جنگل است، مسئله‌ای که این پژوهشگر گیلانی بر آن تاکید کرد و افزود: در طول این سال‌ها کارهای زیادی برای میرزا کوچک صورت گرفته اما کافی نیست و معرفی و شخصیت پردازی قهرمان واقعی ایران نیازمند یک کار حرفه‌ای در تراز ملی و بین المللی است.
میرزا کوچک خان جنگلی سال‌ها در مشروطه برای استقلال ایران جنگید، نشان جانبازی گرفت و حتی می‌توانست شهید مشروطه لقب گیرد، شاید خیلی‌ها هنوز از جانبازی میرزا چیزی نمی‌داند.
تلفیق اجتهاد و جهاد
میرزا می‌توانست به مانند بسیاری از افراد به اجتهاد و علم آموزی اختیار کند اما با تلفیق اجتهاد و جهاد، در حین روحانیت، لباس جهاد تن کرد و علیه زور، استکبار و استبداد تفنگ به دست گرفت و جنگید.
این پژوهشگر حقیقت پردازی و تمرکز به واقعیت‌های پیرامون شخصیت پردازی قهرمانان را مانع «قهرمان سوزی» عنوان و بیان کرد: در روایتگری قهرمانان واقعی همه باید بسیج شوند و در شخصیت پردازی و واکاوی شخصیت میرزا هم باید روایت همگانی صورت گیرد.
جای خالی بنیاد ملی میرزا
رحمانی از اقدامات انجام شده در قبال شخصیت ملی میرزا کوچک خان از سوی سازمان‌ها و دستگاه‌ها چندان راضی نیست، ادامه داد: برای پرداختن به شخصیت میرزا و زنده نگه داشتن مکتب نهضت جنگل باید بنیاد ملی شکل بگیرد و از طرفی نکوداشت و پاسداشت آن هم فقط به روزهای منتهی به ۱۱ آذر معطوف نشود.
به گفته وی، شخصیت میرزا در کلاس جهانی قرار دارد و نباید آن در در گیلان و رشت خلاصه و محدود کنیم چرا که اقدامات میرزا منشأ انسانی داشته و امروز می‌تواند برای دنیا حاوی درس، پند و الگو باشد.
این پژوهشگر گیلانی گریزی هم به دوران قحطی جنگ جهانی اول در ایران و مرگ و میر فاجعه بار آن دوره نحس‌برانگیز تاریخ زد و میرزا ناجی ایران معرفی کرد، مردی که در کوران قحطی، فقر و گرسنگی نه تنها اجازه نداد آب در دل گیلانی‌ها تکان بخورد بلکه آغوش پر از مهرش را برای سایر هموطنان باز کرد و با مدیریت در آذوقه و پوشاک آنها را از فقر و گرسنگی نجات داد.
بر خلاف ادعای برخی‌ها؛ «نهضت جنگل» محدود به خطه گیلان و شمال کشور نبوده و تأثیر آن را فراتر از ایران و در دیگر کشورهای منطقه و اروپایی می‌توان جست‌جو کرد تا جایی که میرزا با نهضت جنگل روس‌های تزاری و اینگلیسی‌های مستبد را به سخره می‌گیرد، رفقا و حامیان میرزا در نهضت جنگل معتقد بودند؛ تا وقتی که ایران را از دست اجانب رها نسازند سلاح به زمین نگذارند.
فراملی بودن شخصیت میرزا فرصتی را فراهم کرده است تا نه تنها در گستره جغرافیایی ایران اسلامی بلکه در سایر کشورها می‌توان از آن به عنوان الگوی مردمی و آزادی خواه معرفی کرد و از این رو محدود کردن میرزا در دل جنگل‌های گیلان یک گناه نابخشودنی است، نکته‌ای که رحمانی روی آن صحه گذاشت و افزود: نسل جوان امروز باید با میرزا ارتباط بگیرد و این ارتباط گیری با چاپ کتاب و کارهای دم دستی صورت نمی‌گیرد باید کار جامع‌تر و خلاقانه تری صورت گیرد.
این پژوهشگر گیلانی این حرکت تاریخی را به مانند طاووس زیبا تشبیه و اضافه کرد: عده‌ای با ذره بین در پای این طاووس دنبال عیب و ایراد هستند و چشم دیدن دستاوردهای تاریخ ساز نهضت جنگل را ندارند.
رسانه داری میرزا در دوران نهضت جنگل نشان از هوشمندی و بینش رسانه‌ای این فرد در همراه سازی، اقناع سازی و آگاهی بخشی عمومی از تحولات سیاسی و اجتماعی بوده و چاپ ۴۰ شماره از نشریه جنگل دستاوردهای مثبتی برای نهضت جنگل به همراه داشت، سندی که تا قرن‌ها در تاریخ می‌ماند تا از میرزا و نهضتش بگوید.
