قاجار به توافق با مردم متکی بود | میرزاده‌عشقی؛ یک نجیب آنارشیست
همشهری آنلاین: «اورلیا/ سیلوی» نوشته: «ژرار دو نروال» با ترجمه شهلا خسروشاهی، «قلاده‌ی قرمز» نوشته: «ژان‌ـ‌کریستف روفَن» با برگردان انوشه برزنونی، «لودویگ ویتگنشتاین؛ وظیفه‌ای به نام نبوغ» نوشته: «ری مانک» با ترجمه رضا دهقان، «استونر» نوشته: «جان ویلیامز» با برگردان محمدرضا ترک‌تتاری، «امپراتوری؛ یادداشت‌هایی از دوران استالین تا یلتسین» نوشته: «ریشاردکاپوشچینسکی» با ترجمه راضیه خشنود، «عشقی؛ سیمای نجیب یک آنارشیست» نوشته محمد قائد، «عهد قاجار؛ مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرن سیزدهم» نوشته: «ونسا مارتین» با ترجمه حسن زنگنه، «فلسفه پیش‌سقراطی» نوشته: «کاترین آزبورن» با ترجمه گلناز صالح‌کریمی هشت عنوان کتاب خواندنی برای سلایق مختلف هستند که از سوی نشر ماهی منتشر شده‌اند.
نویسنده‌ای که خودش دستمایه داستان‌هایش بود
کتاب «اورلیا/ سیلوی» دو داستان بلند از ژرار دو نروال، نویسنده رومانتیک فرانسوی است. این دو داستان از شاهکارهای این نویسنده به شمار می‌رود که یکی در ۱۸۵۳ و دیگری در ۱۸۵۵ منتشر شده است.
مهم‌ترین مضمون آثار نروال زندگیِ شخصی خود او بود. «اورلیا» نقطه اوج جست‌وجوی او در ژرفای روان خویش است. او در این داستان بلند هم راوی و هم قهرمان داستان است. این روایت سوررئال از علاقه نروال به بازیگر و خواننده‌ای به نام ژنی کولونی مایه می‌گیرد. نویسنده، زنِ ایدئال خود و سرچشمه لطف و رستگاری را در قالب شخصیت اورلیا تجسم بخشیده است. «سیلوی» هم رگه‌هایی خودزندگی‌نامه‌ای دارد. روایت آن درباره عشق قهرمان داستان به سه زن است، عشق‌هایی همگی ناکام. راوی با خواندن متنی کوتاه در یک روزنامه به یاد خاطرات جوانی‌اش می‌افتد و روایت مدام بین گذشته و حال او در رفت‌وآمد است. این داستان بلند اوج نثرنویسی و شاهکار نروال به شمار می‌رود و منتقدان مخصوصاً شاعرانگی آن را همواره ستوده‌اند.
نشر ماهی «اورلیا/ سیلوی» نوشته: «ژرار دو نروال» را با ترجمه شهلا خسروشاهی در ۱۵۲ صفحه، در قطع جیبی، به بهای ۱۲۰ هزار تومان منتشر کرده است.
جنایت و محکومیت به اعدام
«قلاده‌ی قرمز» در دسته ادبیات جنگ تقسیم‌بندی می‌شود. روایت کشمکش میان دو کهنه‌سرباز جنگ است که یکی در مقام بازپرس و دیگری به عنوان متهم مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند. این رمان که براساس واقعیت نوشته شده، داستانی از دوران پس از جنگ جهانی اول را روایت می‌کند. جنگ به تازگی به پایان رسیده اما در پادگانی در کشور فرانسه که روزهای اوج جنگ فعال بوده سربازی به دلیل اتهامات جنگی در اسارت نیروهای خودی به سر میبرد. در این پادگان فقط یک سرباز به عنوان زندانبان فعالیت می‌کند.
داستان سال ۱۹۱۹، در شهر کوچکی در استان بری فرانسه روایت می‌شود. قاضی شهر به تعطیلات رفته و در این میان افسری مامور رسیدگی به این پرونده می‌شود. مورلاک، سربازی زندانی است که جنگ توانایی ابراز احساساتی مانند شادی را از او گرفته و در عوض توان ابراز خشم و حتی نفرت را در او دو برابر کرده است. او تلاش می‌کند تا دست یاری بازپرس‌اش را که روزگاری با هم در جبهه‌های جنگ برای یک هدف مشترک می‌جنگیدند پس بزند و به مجازاتی که خود را شایسته آن می‌داند محکوم شود. در هنگام برگزاری دادگاه به شکلی صدای پارس سگی بیرون از زندان شنیده می شود که سگ زخمی مرد زندانی است و وفادارانه او را ترک نکرده است و اطراف زندان پی در پی پارس می‌کند.
در گرمای طاقت فرسای تابستان دادگاه نظامی دو نفره تشکیل می‌شود و بازپرس از زندانی سوالاتی می‌پرسد. توضیحات زندانی و یادآوری خاطراتش از جنگ به ناامیدی سربازان از زندگی، دستورات عجیب فرماندهان جنگ و حضور کمونیست‌ها در جبهه‌ها اختصاص دارد. در این میان سگ مورلاک هم حضور پررنگی در بعضی ماموریت‌های جنگی برعهده داشته است. مورلاک سرانجام ماجرای جنایتی را روایت می‌کند که به خاطر آن به اعدام محکوم شده است.
نشر ماهی «قلاده‌ی قرمز» نوشته: «ژان‌ـ‌کریستف روفَن» را با برگردان انوشه برزنونی در ۱۵۰ صفحه، با قطع جیبی، به بهای ۱۰۰ هزار تومان منتشر کرده است.
ویتگنشتاین؛ وظیفه نبوغ
کتاب خواندنی «لودویگ ویتگنشتاین؛ وظیفه‌ای به نام نبوغ» نوشته: «ری مانک» به تشریح زندگی و آثار لودویگ ویتگنشتاین، فیلسوف نامدار اتریشی قرن بیستم می‌پردازد و از یکپارچگی دغدغه‌های فلسفی او با زندگی عاطفی و روانی‌اش حکایت می‌کند.
ری مانک از تأثیر نظریه اتو واینینگر بر ویتگنشتاین می‌گوید؛ این نظر که «دست‌یافتن به نبوغ صرفاً یک بلندپروازی شریف نیست، یک وظیفه است، یک حکم مطلق کانتی است» و وظیفه اخلاقی هر مردی است کهبه مرتبه بالاترین سنخ انسان نزدیک شود، به مرتبه یک سرآمد، یک نابغه. ویتگنشتاین این نظر را به مخوف‌ترین وجه جدی گرفته بود، چه هنگامی که از فکر خودکشی رهید که راسل به نبوغ او اذعان کرد. از همان جوانی برای ویتگنشتاین روشن بود که تنها زندگی‌ای که ارزش زیستن دارد زندگی در جهت ادای وظیفه‌ای است که در قبال خودش دارد، از بهر نبوغش.
ری مانک، نویسنده این کتاب فیلسوفی بریتانیایی است. او استاد فلسفه دانشگاه ساوت همپتون است که از سال ۱۹۹۲ در آنجا مشغول به تدریس است. در سال ۱۹۹۱ او برنده جایزه جان لولین ریس و جایزه داف کوپر برای نگارش کتاب لودویگ ویتگنشتاین:رسالت یک نابغه شد. زمینه‌های تخصص او فلسفه ریاضی، تاریخ فلسفه تحلیلی، و ابعاد فلسفی زندگی‌نامه‌نویسی است.
نشر ماهی کتاب «لودویگ ویتگنشتاین؛ وظیفه‌ای به نام نبوغ» نوشته: «ری مانک» را با ترجمه رضا دهقان در ۷۳۶ صفحه، به بهای ۷۷۰ هزار تومان منتشر کرده است.
استونر؛ قهرمان فراموش شده
رمان«استونر» سرگذشت مردی است به نام ویلیام استونر که در نوزده سالگی برای تحصیل در رشته کشاورزی به دانشگاه میزوری رفت، اما کلاس درس ادبیات انگلیسی زندگی‌اش را دگرگون کرد و او هرگز برای کار به مزرعه پدرش بازنگشت. استونر شغل استادی دانشگاه را برگزید و با زنی اشتباهی ازدواج کرد. زندگی را در کمال سکون گذراند و پس از مرگ هم کم‌تر کسی او را به خاطر می‌آورد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «استونر هنگام تدریس در کلاس گاه چنان غرق در موضوع درس می‌شد که نه‌تنها بی‌کفایتی‌اش، بلکه وجود خود و حتی دانشجویان را از یاد میبرد. گاه آن‌قدر سر شوق می‌آمد که لکنت می‌گرفت، با دستانش حرف می‌زد و یادداشت‌هایی را که از پیش آماده کرده بود به کل فراموش می‌کرد. اوایل از فوران احساسات این‌چنینی شرم‌زده می‌شد، اما وقتی دید دانشجویان بعد از کلاس بیشتر نزدش می‌آیند تهییج شد تا کاری را بکند که هرگز کسی به او یاد نداده بود. شروع کرد به فاش کرد عشقش، عشق به ادبیات، به زبان، به رازهای سربه‌مهر عقل و احساس در ترکیبات موجز و غریب و نامنتظره حروف و کلمات در سردترین و سیاه‌ترین حروف چاپی… عشقی که پیش‌تر طوری پنهانش کرده بود که گویی ممنوعه است و خطرناک و حالا در ابتدا محتاطانه و سپس با قاطعیت و در نهایت با غرور و افتخار از آن پرده برمی‌داشت…»
نشر ماهی رمان «استونر» نوشته: «جان ویلیامز» را با برگردان محمدرضا ترک‌تتاری در ۲۸۸ صفحه، به بهای ۲۹۰ هزار تومان منتشر کرده است.
کتابی از بزرگ‌ترین روزنامه‌نگار قرن بیستم
کتاب «امپراتوری؛ یادداشت‌هایی از دوران استالین تا یلتسین» شرح سفرهای ریشارد کاپوشچینسکی است به یک امپراتوری در سه مقطع زمانی مختلف: امپراتوری شوروی. کتاب حاضر به تأکید خود نویسنده «کتاب تاریخ نیست» بلکه عمدتاً گزارش سفرهایش به قلمرو وسیع امپراتوری شوروی است. همچنین بخش‌هایی از کتاب، به سیاق گزارش‌های خبری، شرح دیدارها و مکاتبات کاپوشچینسکی با افرادی است که او را همنشین دلنشینی یافته‌اند و این ملاقات‌ها را فرصتی مغتنم برای برآوردن فریاد تظلم. غرض اصلی نویسنده نیز رساندن صدای آزادی‌خواهی این ستمدیدگان به گوش جهانیان، به‌خصوص مخاطبان غربی ناآشنا با مصائب مردم این سوی دنیا و پرداختن به جنبه انسانی داستان بوده است، نه راستی‌آزمایی روایت‌ها..
کاپوشچینسکی را بزرگ‌ترین روزنامه‌نگار قرن بیستم نامیده‌اند. مارگارت اتوود، رمان‌نویس و خالق رمان سرگذشت ندیمه، از ستایشگران اوست و در مقاله‌ای که هنگام مرگ کاپوشچینسکی منتشر کرد، نوشت: «کاپوشچینسکی از معدود کسانی بود که می‌توانستیم مطمئن باشیم درباره وقایع پیچیده و بغرنج حقیقت را بازگو می‌کند، آن هم نه با زبانی انتزاعی، بلکه با تمام جزئیات ملموس آن‌ها، اعم از رنگ و بو و حس و حالشان. هر جا صحبت از فروپاشی، فاجعه یا خونریزی‌های وخیم در ساختارهای سیاسی بود، او آنجا حضور داشت.»
کتاب از سه فصل تشکیل شده است؛ فصل اول: نخستین برخوردها، گزارشی است از اولین مواجهات جسته و گریخته نویسنده با امپراتوری. در این فصل از ورود ارتش شوروی به زادگاهش لهستان سخن می‌گوید. فصل دوم: نمای کلی، شرح سفرهای طولانی‌تر نویسنده به سرزمین پهناور امپراتوری در سال‌های فروپاشی و تجزیه نهایی آن است. نویسنده در این دوران تنها سفر می‌کرده و روی هم رفته ۶۰ هزار کیلومتر را پیموده است. فصل سوم: داستان ادامه دارد، مجموعه‌ای از مصاحبت‌ها و نکاتی است که در حاشیه سفرها گفت‌وگوها و مطالعات به ذهن نویسنده خطور کرده است. این کتاب همچنین، به بررسی میراث امپراتوری شوروی در دوران پس از فروپاشی می‌پردازد. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه بسیاری از مشکلات و تنش‌های موجود در منطقه، ریشه در سیاست‌ها و ساختارهای دوران شوروی دارند.
ریشارد کاپوشچینسکی با ترکیبی از روزنامه‌نگاری، تاریخ‌نگاری و سفرنامه‌نویسی، توانسته به‌خوبی تصویری از امپراتوری شوروی و میراث آن ارائه دهد. او در«امپراتوری» داستان مردمی را روایت می‌کند که زندگی‌شان تحت تأثیر تحولات عظیم تاریخی قرار گرفته است، چندان‌که عده‌ای خوشبخت و عده‌ای دیگر شوربخت شدند.
نشر ماهی «امپراتوری؛ یادداشت‌هایی از دوران استالین تا یلتسین» نوشته: «ریشاردکاپوشچینسکی» را با ترجمه راضیه خشنود در ۳۴۰ صفحه، به بهای ۳۵۰ هزار تومان منتشر کرده است.
سیمای نجیب یک آنارشیست
عشقی دو ساله بود که ناصرالدین شاه قاجار ترور شد و ۲۹ساله بود که رضاخان سردار سپه به ریاست هیئت الوزرا رسید. عشقی در ۲۶سالگی اپرای ایران را در اصفهان به روی صحنه برد. در ۲۷سالگی نخستین شماره روزنامه قرن بیستم را منتشر کرد و در سی سالگی کشته شد.
ابتدای سال ۱۳۰۳ترجیع بند «جمهوری نامه» علیه سردار سپه، که اساسا و عمدتا کار ملک الشعرای بهار بود، به اسم او دررفت. چند ماه بعد، روزنامه تعطیل مانده‌اش، قرن بیستم، را واگذار کرد و در آن چند مضحک قلمی چاپ کردند، از جمله یکی که نماد بریتانیا را نشان می داد سوار بر خری که فورا کنایه از سردار سپه تعبیر شد. شش روز بعد از انتظار این شماره عشقی کشته شد.
به عرصه رسیدن میرازده عشقی همزمان با پایان دوره انتظار برای به بار نشستن فکر مشروطیت بود و نغمه‌های نارضایی بالا می گرفت: پس کجاست معجزات حکومت مشروطه؟ اما در عمل تمام آنچه از مجلس قانونگذاری بیرون آمد در نطق های ملال آور و بی‌پایان بود و استیضاح پشت استیضاح برای انداختن کابینه و باز رئیس الوزراشدن آن یکی که چند ماه پیش تر برکنارش کرده بودند.
محمد قائد، نویسنده این کتاب تلاش کرده است روایتی منسجم از زندگی و مرگ عشقی ارائه دهد. کتاب در ۶ فصل و یک پیشگفتار و ۲ ضمیمه تنظیم شده است.
محمد قائد شرفی، نویسنده و مترجم و روزنامه‌نگار، متولد ۱۳۲۹در شیراز است. او از ۱۳۴۸تا ۱۳۵۲در رشته روانشناسی در دانشگاه شیراز تحصیل کرده است. قائد در دهه ۱۳۵۰در مجلات مقاله می‌نوشت و دبیر صفحه فرهنگی و عضو شورای سردبیری روزنامه آیندگان نیز بود. همچنین در نشریه کتاب جمعه، به سردبیری احمد شاملو، همکاری می‌کرد. او در سال‌های دهه‌های ۱۳۶۰و ۱۳۷۰در نشریه‌هایی مانند جامعه سالم، آدینه، مجله فیلم و صنعت حمل و نقل قلم زد و در ۱۳۷۰ ماهنامه آموزشی- فرهنگی لوح را تأسیس کرد که ۱۵شماره از آن به سردبیری خودش منتشر شد.
قائد مقاله‌نویسی چیره‌دست است و تا به حال دو مجموعه از مقاله‌هاش با عنوان‌های دفترچه خاطرات و فراموشی و مقالات دیگر و ظلم، جهل و برزخیان زمین: نجوا و فریاد در برخورد فرهنگ‌ها منتشر شده است.
نشر ماهی کتاب «عشقی؛ سیمای نجیب یک آنارشیست» نوشته محمد قائد را در ۲۸۸ صفحه، به بهای ۲۵۰ هزار تومان منتشر کرده است.
دولت در ایران قرن سیزدهم
ریشه های مباحث کتاب«عهد قاجار؛ مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرن سیزدهم» در دو پرسش وابسته به یکدیگر نهفته است، اگرچه اهمیت یکی از آن دیگری بیشتر است. سوال اصلی این است که چگونه کشوری به وسعت ایران توانست تدبیر لازم را به کار برد تا استقلال خود را حفظ کند و تسلط بیگانگان را به مدتی بیش از صد و اند سال به حالت تعلیق درآورد. پاسخ تا حدودی در توانایی ایران در حفظ موازنه میان مناجی نهفته است. از نخستین دهه‌های سده نوزدهم، حکومت ایران بازی با یکی از این دو قدرت را برضد دیگری در پیش گرفته بود؛ معذالک چنین رهیافتی در یک خلاء قدرت نمی توانست کارساز باشد. ایران همچنین توانسته بود در برابر اشغال بیگانه پایداری کند، زیرا روش چانه زنی را برای دور نگه داشتن قدرت‌های خارجی به کار می گرفت به ویژه ایران مقاومت خود را مدیون انجام درونی‌اش بود. این انسجام را نظام پیچیده حفظ موازنه فراهم آورده بود. این نظام به نوبه خود کوچک بودن ارتش و درآمدهای محدود دولت مرکزی را جبران می کرد.
در این کتاب این نکته مورد بحث قرار می یرد که حکومت قاجار در اداره اتباع خود بر زور و کاربرد آن متکی نبود، بلکه به همان اندازه و شاید بیشتر به توافق میان خود و ملت اتکا داشت. توافقی که خود ناشی از یک نظام پیچیده موازنه بود که به نوبه خود بر مردم در تمام سطوح اتکا داشت که مذاکره سیاسی می‌کردند و با دولت و با یکدیگر به چانه زنی می‌پرداختند.
نویسنده این اثر توجه خود را به نقش و چگونگی دخالت مردم عادی در روند سیاسی کشور معطوف کرده است و اینکه تا چه حد می توانستند در این روند موثر واقع شوند و چه روش‌هایی برای سازماندهی خود برمی‌گزیدند تا سیاست و مشی حکومت را تغییر دهند.
در اینجا بخش هایی از جامعه مطالعه می شوند که در حال پیگیری و دستیابی به حقوق خود هستند و نه همواره در حال لگدمال و له شدن و تسلیم در برابر زور؛ و روندی مطالعه می‌شود که طی آن توده‌هایی مردم در جامعه‌ای که در مرحله پیش از ورود افکار تجدد خواهانه است، حکومت را به چالش می کشیدند.
نویسنده در پی آن است که دریابد چگونه این گفت‌وگو، از موقعیت‌های روزمره گرفته تا نافرمانی های وسیع، میان مردم و حکومت جریان می‌یافت. در واقع، از این منظر قیام ها هرگز جریان چانه‌زنی و مذاکره میان مردم و حکومت را دچار گسست نمی‌کرد. به عبارت دیگر، قیام‌ها را باید در محدوده مقاومت‌ها و مذاکرات جاری مطالعه و بررسی کرد نه به صورت وقایعی مجزا و قائم به ذات.
نشر ماهی کتاب «عهد قاجار؛ مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرن سیزدهم» نوشته: «ونسا مارتین» را با ترجمه حسن زنگنه در ۲۹۶ صفحه، به بهای ۲۶۰ هزار تومان منتشر کرده است.
بررسی میراث عمیق پیشاسقراطی‌ها
کتاب «فلسفه‌ی پیش سقراطی» نوشته کاترین آزبورن، اثری جامع و روشنگرانه از فیلسوفان اولیه یونان است که ایده‌هایشان زمینه‌سازی فلسفه غرب را فراهم کرد. آزبورن، یک محقق در فلسفه باستان، در زندگی، افکار و مشارکت متفکران پیش‌سقراطی به کاوش می‌پردازد و به خوانندگان درک دقیقی از اهمیت و تأثیر پایدار آن‌ها ارائه می‌دهد.
کتاب به دقت سازماندهی شده است و با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که زمینه تاریخی و فرهنگی فلسفه پیش از سقراطی را مشخص می‌کند. آزبورن توضیح می‌دهد که چگونه این فیلسوفان اولیه در جهانی در حال گذار از تبیین‌های اسطوره‌ای پدیده‌های طبیعی به تحقیق منطقی و سیستماتیک ظهور کردند. او بر ماهیت پیشگامانه کار آن‌ها تأکید می‌کند، زیرا آن‌ها به دنبال درک کیهان، وجود انسان و دانش از طریق عقل و مشاهده بودند و نه از طریق اسطوره‌های سنتی زمان خود. یکی از نقاط قوت کتاب آزبورن سبک نوشتاری واضح و جذاب اوست که ایده‌های پیچیده را برای مخاطبان وسیعی قابل دسترس می‌کند. او توضیحات مختصر و در عین حال کاملی از مفاهیم و نظریه‌های کلیدی ارائه شده توسط فیلسوفان پیشاسقراطی، از جمله نظریه‌های تالس، آناکسیماندر، هراکلیتوس، پارمنیدس، امپدوکلس، آناکساگوراس و دیگران ارائه می‌دهد. هر فیلسوفی به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرد و آزبورن مشارکت‌های منحصربه‌فرد آن‌ها و راه‌هایی را که در آن ایده‌هایشان به هم پیوسته و واگرا می‌شوند، برجسته می‌کند.
آزبورن در سراسر کتاب بر نوآوری‌های روش‌شناختی پیشاسقراطی‌ها تأکید می‌کند. او نشان می دهد که چگونه تحقیقات آن‌ها در مورد اصول طبیعت، ساختار کیهان و ماهیت دانش زمینه را برای پیشرفت‌های بعدی در فلسفه و علم فراهم می‌کند. روش‌های تفکر انتقادی، استدلال، و تکیه بر مشاهده و استدلال آن‌ها به‌عنوان پایه‌ای برای سنت فکری غرب برجسته می‌شود. آزبورن همچنین با توجه به ماهیت پراکنده منابع، به چالش‌های مطالعه فلسفه پیش‌سقراطی می‌پردازد. او تجزیه و تحلیل دقیقی از متون و شهادت‌های باقی‌مانده ارائه می‌دهد و تفسیرهایی را ارائه می‌کند که احترام به مطالب اصلی را با بینش‌های علمی معاصر متعادل می‌کند..
«فلسفه‌ی پیش‌سقراطی» آزبورن یک متن ضروری برای هر کسی است که به ریشه‌های فلسفه غرب علاقه دارد. آزبورن میراث عمیق پیشاسقراطی‌ها و ارتباط پایدار آن‌ها با تحقیقات فلسفی را روشن می‌کند. این کتاب منبع ارزشمندی برای دانشجویان، دانش‌پژوهان و هر کسی که کنجکاو در مورد آغاز تفکر فلسفی است.
نشر ماهی کتاب «فلسفه‌ی پیش‌سقراطی» نوشته: «کاترین آزبورن» را با ترجمه گلناز صالح‌کریمی در ۱۹۲ صفحه، با قطع پالتویی به بهای ۱۳۵ هزار تومان منتشر کرده است.
